Myśliwi polują na jelenie byki w okresie rykowiska z kilku powodów. Przede wszystkim jest to czas, gdy samce są najbardziej aktywne i łatwiejsze do zlokalizowania. W trakcie rykowiska, czyli okresu godowego jeleni, byki intensywnie rywalizują o względy łań, wydając charakterystyczne odgłosy – ryczenie. Okres jelenich godów przypada co roku na przełom sierpnia i września, a jego intensywność zależy od warunków pogodowych.
Polowanie w tym okresie pozwala na wybór osobników zgodnie z zasadami selekcji, co pomaga w utrzymaniu zdrowej i silnej populacji. Co istotne, podczas rykowiska myśliwi mają szansę na lepszą obserwację i ocenę nie tylko stanu populacji, ale przede wszystkim na trafny wybór osobnika do pozyskania. To z kolei jest kluczowe dla ograniczenia liczebności jeleni i zachowania równowagi w ekosystemie. Kryteria selekcji są ustalane w drodze rozporządzenia przez Ministra Klimatu i Środowiska. W Wielkopolsce kryteria te są dodatkowo obwarowane, bardziej rygorystyczne niż w przypadku reszty Polski.
Pod określeniem “kryteria selekcji” rozumiemy szereg cech, które mają decydujące znaczenie w trakcie polowania na samce zwierzyny płowej. Ocenia się formę byków, ich zdrowie, wiek oraz budowę poroża. Prawidłowo prowadzona gospodarka łowiecka, oparta na tych kryteriach, pozwala na zarządzanie populacją w taki sposób, aby eliminować byki, które nie biorą lub nie powinny brać udziału w rozrodzie, a jednocześnie utrzymywać liczebność populacji w ryzach. W Wielkopolsce, Lubuskim czy Zachodniopomorskim to właśnie jelenie powodują największe szkody w uprawach rolnych.
Jeleń jest zwierzęciem skrytym i większość czasu przebywa w zwartych kompleksach leśnych. Jelenie żyją w niewielkich rodzinnych chmarach prowadzonych przez łanię licówkę. W skład takiej chmary wchodzą zarówno samice, jak i młode samce do trzeciego roku życia. Starsze byki funkcjonują w niewielkich chmarach lub wiodą życie samotników. Na przełomie maja i czerwca zapłodnione podczas wcześniejszego rykowiska łanie oddzielają się od chmar, aby wydać na świat potomstwo.
Sezon polowań na byki jeleni jest więc determinowany przez ich biologię. Podczas rykowiska myśliwi mają możliwość obserwowania dużej części populacji i mogą dokonać właściwego wyboru przed naciśnięciem spustu. Myśliwi pozyskują przede wszystkim słabsze genetycznie byki, co pozytywnie wpływa na kondycję całej chmary. Ponadto, rykowisko to tradycyjny element kultury łowieckiej, a polowanie w jego trakcie odbywa się według ściśle określonych zasad i etyki łowieckiej.
Najważniejszą zasadą jest to, że nie pozyskuje się byków młodych ani przyszłościowych, czyli takich, których budowa daje większą gwarancję wydania zdrowego i silnego potomstwa, wpływając jednocześnie na poprawę stanu populacji. Bardzo ważną zasadą jest również to, że byki z bardziej rozbudowanym porożem pozyskuje się na koniec rykowiska, dając im szansę na przekazanie genów podczas jelenich godów.
Czy każdy myśliwy może polować na samce zwierzyny płowej w trakcie rykowiska? Otóż nie. Prawo takie mają tylko myśliwi z odpowiednim doświadczeniem, którzy przeszli specjalistyczne szkolenie w postaci kursu na selekcjonera samców zwierzyny płowej i zdali trudny egzamin. Przedmiotem kursu i egzaminu jest biologia zwierzyny płowej i muflonów, uwarunkowania prawne wykonywania polowania, przyżyciowa ocena wieku samców, szkolenie weterynaryjne oraz choroby i pasożyty zwierzyny łownej. Dopiero po zdaniu tego egzaminu myśliwy uzyskuje tytuł selekcjonera i może polować na samce zwierzyny płowej oraz tryki muflona. Wielu myśliwych do tego egzaminu nigdy nie przystępuje.
Pozyskanie jeleni byków, podobnie jak wszystkich innych gatunków zwierzyny łownej, zarówno drobnej, jak i grubej, odbywa się na podstawie indywidualnych upoważnień, czyli odstrzałów. Odstrzały indywidualne wynikają z rocznych planów łowieckich, które nadleśnictwo opracowuje wspólnie z dzierżawcą danego obwodu łowieckiego. Roczne plany łowieckie są elementem wieloletnich planów hodowlanych, obejmujących kilka sąsiadujących obwodów łowieckich należących do wielu kół łowieckich. Plany te opracowuje Dyrektor Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych, uzgadniając je z Zarządem Okręgowym Polskiego Związku Łowieckiego oraz Marszałkiem Województwa.
Dzięki temu myśliwi polują na jelenie byki w okresie rykowiska zgodnie z zasadami selekcji nie tylko pod kątem płci i wieku, ale także formy poroża. Oznacza to, że mogą upolować tylko określoną liczbę jeleni byków w odpowiednim wieku i o właściwej budowie poroża. W obwodach, gdzie populacja jeleni jest zbyt liczna, myśliwi przyczyniają się do właściwej redukcji ich ilości. Ma to bezpośredni wpływ na zachowanie równowagi w ekosystemie oraz minimalizację szkód łowieckich w lasach i na polach. W efekcie polowanie prowadzone zgodnie z zasadami selekcji wspiera zrównoważone gospodarowanie populacją jeleni oraz ochronę środowiska.
